Türkiye’de son yıllarda giderek artan ve Merkez Bankası başlığı altında tartışılan enflasyon sorun olmaya devam ediyor. Enflasyonda kırılmanın başladığı süreç, Eylül 2021’de Şahap Kavcıoğlu başkanlığındaki faiz indirimleri oldu. Mayıs 2023’te seçimler yapıldı, ardından ekonomi yönetimi değişti. Merkez Bankası’nın hem bakanı hem de başkanı değişti ve yol ayrımına gelindi. Bu süreçlerde dikkatleri üzerine çeken bir medya kümesinde bugün uzun süredir tartışılan enflasyon-faiz istikrarına ilişkin bir yazı öne çıktı.
Pandemi patlak verdiğinde dünyada enflasyonun yükseleceği anlaşılmıştı. Talep birikimi, arz sorunları, gelişmiş ülkelerin mali dengelerindeki sorunlar, vatandaşlara yapılan yardımlar, kısaca “kara kuğular” gibi birçok unsur vücut buldu.
Bu süreçte Türkiye kendi iç dinamiklerinde de hareketlilik yaşadı. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın faiz hassasiyeti bilinirken Merkez Bankası başkanı değişti. Bu değişiklik hemen bir istifayı beraberinde getirdi. gerçekten; TCMB’de Murat Uysal’ın görevden alınması ve yerine Naci Ağbal’ın geçmesiyle birlikte Instagram üzerinden istifasını sunan Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak, görevinden affa uğradı ve yerine Lütfi Elvan atandı.
2020 sonunda kendini göstermeye başlayan enflasyonla birlikte Naci Ağbal’ın atandığı TCMB faiz oranlarını artırmaya başladı. Ağbal yönetimi 4 ay sürdü. Bu manşetin ertesi günü görevden alındı, eski milletvekili Prof. Dr. Şahap Kavcıoğlu yerine getirildi.
Kavcıoğlu, Mart ayında göreve geldiğinde piyasanın gereklerine göre hareket edeceklerini belirtti. Faiz oranları Ağbal’ın hesapladığı yüzde 19 seviyesindeydi ve enflasyon yavaş yavaş yüzde 16’nın üzerine çıkıyordu. Faizlerin 19, enflasyonun 19 olduğu Eylül ayıydı Kavcıoğlu, fiyat istikrarına yönelik ekonomide farklı bir yol izleyeceklerini belirterek faiz indirimlerine başladı.
Yıl Aralık 2021. Faizler yüzde 14’e düştü, enflasyon yüzde 36’ya çıktı. Ağball ile birlikte göreve başlayan Lütfi Elvan, Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından affedildi ve yerine Nureddin Nebati getirildi.
Fırtına bitmedi. İthalata bağımlı bir ekonomide ihracatın artırılması hedeflendiğinden ithalat da artıyor, dış ticaret, cari işlemler açığı ne varsa yükseliyordu. KKM keşfedildi, TCMB’nin yardımıyla kur ortalamaya döndürüldü ve yükseliş sınırlandırıldı. Tedbirler uzun süre birbirini takip ederdi.
Piyasa ve Merkez Bankası birbirinden ayrıldı. Bu ayrılığın etkileri 2023’te hala örtülmeye çalışılıyor. Bu süreçte vatandaşların ve iş dünyasının başının çaresine baktığı süreçlere dair çok şey konuşuldu. Serbest piyasa ekonomisinde “para birimi” etik olarak olumlu görülmedi.
2022’de enflasyon tartışmalı da olsa %85,51 ile zirve yaptı. Dolar sakin de olsa yükselmeye devam etti. Faiz oranları da düşmeye devam etti.
Mayıs 2023’te seçimler yapıldı. Siyasi sonuç değişmese de “ekonomide” bir sorun olduğu kabul edildi. Ekonomi için sonuç artık değişmişti.
Seçimlerin ardından yeni kabinede ekonominin başına Mehmet Şimşek geçti ve Erdoğan’ın onayıyla Merkez Bankası başkanlığına ‘harika Türk kızı’ Hafize Gaye Erkan atandı. ‘Banka battı’ diyenler oldu, ‘en genç profesör’ diyenler de oldu. Zaten Merkez Bankası sayfasında onun gerçek özgeçmişini kimse okumayacaktı.
Görevi Yıldırım’a devreden Nabati “ah” derken, görevi alan Yıldırım düşünceli davrandı. “Akıllı” olacaklarını söyledi ve hikayemiz yine değişti.
Faiz oranlarını artırma süreci başladı. Vatandaşlarla ilişkiler düzeltilmeye çalışılırken zamlar birbirini takip ediyordu. Ne de olsa ‘akılcılık’ bunu gerektiriyordu. İş ve finans dünyasıyla ilişkiler yeniden sıcak zemine oturtulmaya çalışılırken zorluklar birbirini izledi. En azından ilgi tazelenmişti ve Merkez Bankası eski önemini kazanma yolunda ilerliyordu.
Vatandaş en zor durumda bile kredi vermek isterken iş ve finans dünyasının ‘hiç olmazsa dinleyelim ve izleyelim’ dediği bir eşikteydi.
Mehmet Şimşek’in değerli söyleşisinin ardından eski Merkez Bankası Başkanı Prof. Dr. Şahap Kavcıoğlu, şimdiki TCMB Başkan Yardımcılarından Prof. Dr. Sivil Toplum ve Halkla İlişkiler, Dr. Mehmet Akif Soysal’ın yazısı dikkat çekti.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın ‘nas’ söylemiyle çok uyumlu görünen ‘Bütün kutsal kitaplara ve toplumsal kabulüne göre faizin haram olduğu konusunda net bir kanaatimiz var’ diyordu.
“Tasarrufları lira (herhangi bir ülkenin fiat para birimi, fark etmez) olan bir hane için negatif reel faiz uygulamak helal midir?” diye sordu, görünüşe göre ‘mantıksız’ dava açma stratejisine atıfta bulunarak.
Köşe yazısı olduğu için en çok dikkat çeken kısımlar vatandaşın empati kurduğu kısım oldu.
Negatif faizin ‘en kolay yoldan enflasyonun altında’ olduğu açıklanırken, hikaye şu ifadelerle başladı: ‘Karı koca, öğretmen maaşlarından artırdıklarıyla 500 bin lira biriktirmeliydiler. bununla 1 milyon liralık bir ev alma hedefi olurdu’.
Kat hesabı yıllık %20 faiz, %100 enflasyon 1 yıl sonra birikmiş 500 bin 600 bin ama yüzde 100 enflasyonla hedeflenen konut 1 milyondan 2 milyona çıktı. Ailenin ‘paraları alındı’ ifadesine de değinilirken, yastık altına alınanlara da gönderme yapıldı.
Bunu önemli bir soru takip etti: “Peki bu kurtarıcı öğretmen ailesinin kayıp parası nerede?”
Muhalefet ve manda iktisatçılarının söylemiyle ‘ortodoks’ ya da daha yaygın olarak görülen ‘servet transferi’ olarak anıldı.
1 milyon konut kredisi alan alıcının yıllık faiz oranının 200 bin olduğu ve evin fiyatının 2 milyona çıktığı örnek çok mantıksız geldi. Kısacası “krediye ulaşabilen” kârdı.
Negatif reel faizin iki sonucu olarak sistemin tasarruf edeni cezalandırırken, borç alana mükafat verdiği ifade edildi: “Ailenin sistem zoruyla kaybettiği alım gücü öğretmenin “hak” kapsamına girmiyor mu? “?
Son olarak ‘Faizler yüksek olursa yatırım olmaz!’ Klişeye atıfta bulunarak, olması gereken istikrara gerçek bir yatırım olacağını, aksi takdirde her iki durumun da sorun yaratacağını belirtti.
Yazı anlamlı bir final yaptı: ‘Amacımız kimseye nasihat etmek değil; Bizim yerimiz değil ama yeni bir düşünce zemini yaratmaya ihtiyaç var ki bu açık.’
Görünüşe göre bazı dengelerde Mehmet Şimşek’in dediği gibi değişim için “geçiş sürecindeyiz”. Bu ortamda en büyük iş Merkez Bankasına düşüyor.
